Onderhandelen doen we allemaal. Je onderhandelt met je baas over de vakantieregeling, met je garagist over de inruilwaarde van je auto of met je buren over de bomen die op de scheidingslijn staan. Onderhandelen is een bestaansvoorwaarde geworden. Vroeger toen onze maatschappij veel hiërarchischer georganiseerd was en gezag als vanzelfsprekend werd aanvaard en de samenleving ook zodanig geordend was, was onderhandelen beperkt tot gelijke partijen en gekaderd binnen vaste normen en waarden die niet zo aan verandering onderhevig waren als nu. Vandaag strekt het idee dat er eerst over iets gepraat en daarna over onderhandeld moet worden zich uit naar alle terreinen van het leven. Met de banken onderhandel je over een lening, op je werk met je collega’s, met je chefs over de werkverdeling, met leerkrachten over de beoordeling van je examen.
Functioneel versus persoonlijk
Ook binnen onze persoonlijke relaties en speciaal in ons gezin dienen we te onderhandelen. En daar wringt de schoen. Want onderhandelen is iets functioneels, iets zakelijks: je komt op voor je belangen en je spant je in om iets van de ander te verwerven. Kan dat wel in een persoonlijke relatie? Hier zou de vervulling van wensen toch spontaan moeten verlopen? Hier zou je elkaar toch moeten aanvoelen, begrijpen, iets gunnen en dingen doen zonder tegenprestatie? Als je eenmaal begint met onderhandelen in je relatie geeft dit toch afstand? Creëer je dan niet een klimaat waarin steeds meer onderhandeld moet worden? Bovendien vraagt onderhandelen heel veel tijd en dat kan erg vermoeiend zijn. Denk maar eens aan de gesprekken met je pubers die meer vrijheid willen.
Positief
Toch heeft onderhandelen veel positieve kanten. Onderhandelen geeft je een gevoel van vrijheid. De zaken liggen blijkbaar niet altijd van te voren vast, ook niet in je relatie: er zijn gesprekken mogelijk, je kunt dingen wijzigen, bijstellen en veranderen. Dit maakt dat je problemen in de toekomst beter kunt opvangen en je je niet bij voorbaat door de omstandigheden bepaald voelt. Bovendien versterkt het je eigenwaarde. Iets verwerven – of het nu gaat om gezag, eer, aandacht of om materiële zaken – geeft je het idee dat je in staat bent om ook in de toekomst voor jezelf te zorgen en niet afhankelijk bent van de goodwill van anderen. Geslaagde onderhandelingen vergroten je mogelijkheden en je staat sterker in je relatieveld, of dat nu in je gezin of op je werk is.
Nodig
Onderhandelen in onze persoonlijke relaties is vandaag onvermijdbaar. Niet alleen omdat de maatschappij zo gestructureerd is en ons allemaal beïnvloedt, maar ook omdat het leven complex en voortdurend aan verandering onderhevig is. Telkens opnieuw worden we geconfronteerd met nieuwe keuzes en mogelijkheden. Bovendien zijn echtgenoten vandaag heel verschillend. We huwen zelden met onze buurjongen/meisje of met iemand uit dezelfde straat of dorp. Vaak komen we pas in de loop van de jaren er achter hoe onze achtergronden ons beïnvloeden en hoe we die meenemen in ons huwelijk.
In het gezin
Laten we dit eens toepassen op je persoonlijke relaties. Er is een sterke samenhang tussen je geliefd voelen en invloed hebben. Het is bijna onmogelijk om je door je partner geliefd te voelen als je deze niet een beetje kunt beïnvloeden. De mooiste cadeaus en de prachtigste complimenten wegen niet op tegen het luisteren en gehoor geven aan je verlangens. Hetzelfde geldt ook voor de relatie tussen kinderen en hun ouders. Als kinderen iets gedaan kunnen krijgen van hun ouders (binnen zekere grenzen en ook niet al te gemakkelijk) versterkt dit hun eigenwaarde en hun vaardigheid om ook met leeftijdgenoten en andere volwassenen te onderhandelen. Een basis die ze nodig hebben om later sterk in het leven te staan.
Eisen en belangen
Als een koppel ruzie maakt gaan meestal de verwijten heen en weer. Verwijten over waar de ander in gebreke is geweest, wat je niet aanstaat in zijn gedrag en soms zelf in zijn karakter. Dit soort verwijten leveren weinig positiefs op: de ander gaat in de verdediging en het wordt een strijd wie het eerst de ander kan laten zwijgen. Als dat lukt trekt deze zich kwaad terug om vroeg of laat revanche te nemen. Het spijtige hierbij is dat men de belangen van de ander achter deze verwijten niet kan zien. Verwijten doen zoveel pijn dat je je alleen maar kunt verdedigen en gezien je alle energie nodig hebt om jezelf te beschermen kun je deze niet inzetten om de ander te begrijpen. Verwijten zijn meestal onmachts-middelen. Men weet geen andere manier om de aandacht van de ander te krijgen en het is een heel snelle manier. De ander op een respectvolle manier naar je eigen achterliggende behoefte te laten kijken is een omslachtige manier. Maar ook hier geldt: ‘de snelste manier werkt meestal het traagst’. Waarom verwijten zo moeilijk werken is niet alleen vanwege de pijn die verwijten doen, maar dat je meestal geen direct zichtbaar verband tussen de verwijten en de behoeften kunt zien. Als de vrouw de man verwijt dat hij egoïstisch is en geen verantwoordelijkheid neemt is daar niet onmiddellijk uit af te leiden dat zij zich bij hem geborgen wil voelen en nood heeft aan een man die voor haar beslissingen neemt die ze zelf niet kan overzien. Als een man zijn vrouw verwijt dat zij spilziek is en het geld over de balk gooit kan zij onmogelijk zien dat achter deze verwijten de angst leeft om in schulden te komen en hij niet meer voor zijn gezin zou kunnen zorgen.
In een conflict is het gemakkelijker je op de ander te richten dan stil te staan bij je eigen verlangens. Niet alleen omdat dit je kwetsbaarder maakt maar vooral omdat het niet zo eenvoudig is om bij je eigen emotie stil te staan. Je voelt allerlei irritaties maar ze zeggen je niet direct om welke onvervulde behoeften het gaat. Het creëren van ruimte om samen een proces van onderhandelen in te gaan geeft je ook ruimte om achter het verschil naar je persoonlijke verlangens te kijken.
Behoeften in relaties
Onderhandelen in je relatie begint dus met het serieus nemen van je eigen en andermans verlangens.
Verlangens die je samen eerst moet ontdekken. Kort gezegd liggen behoeften binnen een relatie op drie niveaus.
- basisbehoeften: zorg en veiligheid
- behoefte aan liefde en waardering
- behoefte aan geloof en groeikansen
Zorg en veiligheid
Om het rookgedrag van je man of de hoge kledinguitgaven van je vrouw te bespreken moet je je veilig en zeker voelen. Als je denkt dat de relatie dan gaat springen of dat je partner jou dan mee het ravijn in stort, kun je het beter niet doen. De basis van zekerheid en basiszorg kun je ook zelf verzekeren door je te focussen op wat je bij de ander waardeert en wel goed vindt gaan tussen jullie. Bevestig eerst bij elkaar wat de relatie jullie waard is en hoe zeker je je bij elkaar voelt, voordat je met elkaar over een verschil onderhandelt.
Liefde en waardering
Maar het gaat in een relatie om meer dan elkaar zien en een plaats geven, het gaat om liefde. Je onvoorwaardelijk geliefd voelen door de ander om wie je bent. Het lijkt bijna een paradox maar achter een hevige partnerruzie waar veel verwijten en lelijke woorden vallen zit toch de angst om niet meer geliefd te zijn. Nu lijkt het onmogelijk om te onderhandelen over zo iets als liefde en toch moet liefde niet alleen gegeven maar ook telkens opnieuw verworven worden om deze te ervaren.
Geloof en groeikansen
Een van de moeilijkste terreinen voor onderhandelingen in een relatie vormt de relatie met de buitenwereld. Naast het samenzijn, de genegenheid voor elkaar hebben we ook verlangens die voor een groot deel buiten het gezin liggen: het ontwikkelen van een bepaalde status in de samenleving, het onderhouden van een sterk netwerk en het ontdekken van onze talenten. Deze behoeften dienen natuurlijk ook het gezin maar voeden evengoed de persoonlijke behoefte aan ontplooiing en positie. Zo kan de vrouw die kiest voor zekerheid en veel dingen samen doen in de ontplooiingsbehoefte van haar partner een bedreiging zien. Onderhandelingen hierover kunnen alleen als beiden gelijkwaardige posities innemen.
Duidelijke regels
Onderhandelen vraagt om een structuur, ook in gezinsverband. Anders experimenteer je maar wat en krijg je meestal weinig gedaan. Ten eerste moet er een gemeenschappelijk belang zijn en veilig gesteld worden. Hoe breder dit is, hoe meer ruimte voor onderhandelen. In een gezin is dit belang vrij breed: zoals het duurzaam respectvol samenleven of de gemeenschappelijke inzet voor het geluk van de kinderen. Ten tweede: ken de ruimte tussen wat je het liefst wil en waar je minimaal genoegen mee wil nemen. Is die ruimte er niet dan kan de ander alleen slikken of weggaan. Ten derde: wees je bewust wat voor jou belangrijk is en wat niet. Je gaat niet over alles onderhandelen zoals over wat je wilt eten of waar je de boodschappen wilt doen. Maar een verhuizing of de schoolkeuze van je kinderen kunnen wel belangrijke zaken zijn. Onderhandelen vraagt ook tijd. Een beslissing om je huis te verkopen beslis je niet tussen de soep en de patatten. Tenslotte moet er voor beide partijen meerdere uitkomsten mogelijk zijn.
Onderhandelen met kinderen
Een speciaal terrein is het onderhandelen met je kinderen. Je kinderen groeien op in een maatschappij waar vaste normen en gezagsverhoudingen niet vanzelfsprekend zijn. Ook binnen het gezin verwachten ze dat er over dingen onderhandeld kan worden en zij ruimte voor zichzelf kunnen verwerven. Kinderen willen echter in die onderhandelingen ook veilige grenzen voelen en dat ouders de eindverantwoordelijkheid blijven nemen. Bovendien hopen ze dat ze in die onderhandelingen ook andere behoeften vervuld krijgen zoals serieus worden genomen, luistertijd en persoonlijke bevestiging van wat ze goed doen.
Onderhandelen in de kerk
Onderhandelen binnen de kerk is ingewikkelder dan het lijkt. Aan de ene kant verwacht je bij gelovigen meer begrip, dienstbaarheid en inschikkelijkheid te vinden. Tegelijkertijd vinden gelovigen dat gehoorzaamheid aan de kerk of de waarheid belangrijke waarden zijn. Het is dit spanningsveld dat het zicht op onszelf vertroebelt. Want als we onszelf als liefdevol en zachtaardig zien en zo met elkaar willen omgaan hebben we geen oog voor onze belangen zoals eer, invloed, meetellen en gezien worden. Belangen die je wel kunt verdringen maar vroeg of laat toch de kop opsteken. Daarnaast hebben we onze overtuigingen die we heel belangrijk vinden en zo een barrière vormen in onze blik naar de ander. Over waarheid ga je toch niet onderhandelen?
Onderhandelen met God
Het lijkt onwaarschijnlijk dat je in de bijbel, die toch uit een tijd komt waarin de wereld nog zeer hiërarchisch gestructureerd was, iets over onderhandelen vindt. En toch, juist in de bijbel vind je veel raadgevingen hoe je een verschil niet tot een conflict kunt laten komen. Sterker nog er staan zelfs verhalen in waarin er met God zelf onderhandeld wordt: Abraham (over Sodom), Mozes (over zijn volk) en Hizkia over zijn gezondheid. Blijkbaar wil God een open relatie met Zijn kinderen waarin wij ervaren dat we gehoor vinden bij Hem (Hebr. 11:6). Aan de andere kant wil Hij ook met ons delen wat Zijn visie op de wereld is en waar geluk te vinden is. Zoals wij van onze kinderen geen blinde gehoorzaamheid willen maar dat ze begrijpen waarom wij iets van hen vragen, zo wil God dat ook wij in onze worsteling met Hem iets begrijpen van Zijn bewogenheid voor ons.
Onderhandelen is een zegen
De onderhandelingssamenleving is geen bedreiging voor ons geloof. Integendeel, ik zie het als een mogelijkheid om meer te kunnen groeien in geloof, hoop en liefde. Het is een kans om elkaar beter te begrijpen en meer in elkaars behoeften te kunnen voorzien. Juist in het onderhandelen merken we dat de werkelijkheid ruimer kan zijn dan we eerst gedacht hadden. Job onderhandelde met God over zijn persoonlijk lijden. In deze onderhandelingen kreeg hij alle ruimte om zijn beklag te doen, zijn lijden onder woorden te brengen en alle verklaringen persoonlijk te toetsen. Aan het einde kon hij zich aan een God overgeven die anders was dan hij eerst gedacht had en met een nieuw vertrouwen met Hem op weg gaan.